نایین از نگاه دیگر

عکسی که مشاهده می فرمایید مربوط به نمای خارجی امامزاده سلطان سید علی (ع) نایین است که حدود 100 سال پیش توسط جرج استیونس سیاح انگلیسی از آن عکس برداشته است .گویا این سیاح انگلیسی در آن زمان می دانسته روزی فرا خواهد رسید که ما آگاهی و کفایت نگهداری حتی یک آجر از این بنای دوره ی صفویه را نداریم و همه با خاک یکسان شده بر باد خواهدرفت بدون اینکه کسی فکر کند نایین که امروز به خاطر فقر اقتصادی و عدم امکانات رفاهی و فقدان مراکز علمی و صنعتی پیشرفته جزو کوچکترین و محروم ترین شهرستان های کشور محسوب می شود در چهار قرن پیش چه معماران کار آمد و خوش ذوقی داشته که توانسته اند در شهری که مسلماً فقیر تر و محروم تر از اکنون بوده و همه منازل به صورت اتاق های محقر و چند خانه وار در یک منزل زندگی می کرده اند بنایی به این ارتفاع با آجر خالص ساخته شود اما از طرفی گویای این واقعیت است که متولیان امور این قصبه کم جمعیت و کوچک در آن زمان چه اهمیت و برجستگی در فرهنگ مردم می دیدند که دست به احداث این سردر معتبر برای امامزاده زده اند .اگر عظمت ائمه اطهار محرک این اثر بوده امامزادگان اولی تر و مهمتر هم در شهرستان های مختلف وجود دارد که خیلی از آنها بنایی به این قدمت ندارند که گنبد کاشی و رواق و گچبری و ستون های آنچنانی و سردری از آجر خالص درآن زمان برایشان ساخته شود و اگر فهم و شعور مردمان و متولیان آن زمان باعث بوده متحیرم اکنون چرا تفکر و اندیشه ما در حفظ آثار تاریخی این گونه سیر قهقرایی طی کرده است ای کاش جامعه شناس قهاری که در علم روانشناسی نیز متبحر باشد پیدا می شدو ما را از این تعجب کشنده و اعصاب شکن نجات می داد و به ما می فهماند که چه خفت وننگی در آثار تاریخی وجود دارد که اینگونه خصمانه بدون هیچ گونه مشورتی با کارشناسان میراث فرهنگی فقط با پشتوانه معجزه آسای پول و قدرت و با سوء استفاده از بیخبری عوام به تخریب آثار باستانی دست می زنیم .شاید بعضی تصور کنند که مراد و منظور نگارنده عدم پیشرفت ونوسازی و ترقی است و همه چیز ما بایدبه همان صورت قدیم حفظ شود در حالی که اصلاً چنین نیست چه مدینه فاضله ای محبوب تر از شهرستانی که زادگاه آبا و اجدادی ما بوده و پیشرفت همه جانبه آن باعث رشک و غبطه دیگر شهرستان ها باشد اصلاًیک تقاضای غیر طبیعی و ادعایی غیر ممکن است که به اصطلاح دست به سیاه و سفید نزنند و در طول زمان همه چیز به همان حالت اولیه نگه داشته شود مسلماً هیچ وقت و هیچ کس چنین تقاضایی را نخواهد داشت و مطرح نخواهد کرد چون مخالف با سیر طبیعی این جهان است .آنچه منظور نظر است حفظ بناهای تاریخی به شیوه نوین و با اجرای نقشه های منطبق با اصول میراث فرهنگی است .بدون هیچ گونه تعارف و چابلوسی بگویم ،تضعیف و تخریب یک اثر تاریخی شهر یدون اجازه میراث فرهنگی و بدون در نظر گرفتن اهمیت و اعتبار پیشینه تاریخی ان اهانت به فهم و شعور و عقل و کفایت همه مردمان شهر می باشد چرا که هر مهمان عادی یا پژوهشگرو محقق غیر بومی که از این خرابکاری های تأسف بار آگاه شود و در مراجعات مکرر خود به بناها متوجه این روش های زیان بار شود قضاوت کلی در باره همه مردمان آن شهر می کند و معتقد می شود که وقتی کسی نسبت به اعمال ناهنجار و خراب کردن بنا های تاریخی هیچ صدای اعتراضی از مردم نخواهد شنید مسلماً نسبت به اعمال خود دقت نظر و دور اندیشی نخواهد داشت و فکر خواهد کرد که همه مردم این شهر بی فرهنگ و بی اطلاع از اهمیت آثار تاریخی خود هستند چرا که اگر اطلاع و آگاهی داشتند فشار افکار عمومی و اعتراض مردم مانع از بین رفتن آثار باستانی می گردید .از طرفی سکوت مردم ومسؤولین در آن شهر بهترین بستر برای انواع خلافکاری ها و سرقت ها خواهد شد .به سرقت رفتن سنگ نوشته های عتیقه و خراب شدن بناهای تاریخی را در این چند سال اخیر با گذشته مقایسه کنید تا متوجه شویدمنظورم چیست.اگرسرقت ها توسط مردمان این شهر انجام گرفته وا اسفا به حال این شهر و اگر از مردمان غیر بومی صورت پذیرفته نتیجه و عکس العمل همین سکوت و بی اطلاعی زیان بار است چراکه می دانند هیچ صدای اعتراضی نخواهند شنید و مردم نمی دانند در این شهر چه می گذرد و هیچ گونه باز خواستی در این قبال وجود نخواهد داشت مطمئن باشید اهمیت و اعتباری که دیگر شهرستان ها برای نایین قائل هستد به برکت رجال پاکدامن و نامور و عظمت آثار باستانی است .امروز که دیگر از آن فرزانگان جز نام و یادی باقی نمانده لااقل لیاقت نگهداری آثار تاریخی خود را داشته باشیم نایین در دوره های مختلف تاریخی افراد ارزنده و یادگار های برجسته ای دارد از قبل از اسلام گرفته بنایی مثل نارنج قلعه تا دوران قاجار بنایی مانند خانه تاریخی فاطمی مشهود است اما گاهی اوقات فکر می کنم آیندگان ما به چه اثر هنری از دورانی که ما در آن هستیم افتخار خواهندکرد؟! ودر آینده چه اثرشگفت انگیزی از ما باقی خواهند ماند جز خراب کردن آثار تاریخی و بی تفاوتی در نگهداری میراث نیاکان.وقتی توریست های خارجی و مهمانان ایرانی که از کشور های پیشرفته وشهرهای بزرگ مانند تهران به نایین وارد می شوند و از کنار عظیم ترین مراکز علمی وفرهنگی وبرجسته ترین اساتید وپژوهشگران برخاسته اند وبه این شهر آمده اندمسلماً انواع واقسام پاساژ ها ومغازه های لوکس ومدرن وساختمان های آسمان خراش رادیده اند ونیازی به بازبینی ماکت های ساخته شده از روی مدل ساختمان های خود توسط ما را ندارند .بنابراین آنچه آنها را به این شهر می کشاند دیدن همین خشت وگل ها وآثار باستانی وتاریخی است وگرنه چه چیز دلخوش کننده ای در این شهر وجود دارد که بتواند یک توریست خارجی یا شهروند ایرانی را اقناع روحی کند یا تفریحی خستگی زدا وتنوعی فرح افزا برایش فراهم کند ؟!؟متأسفانه کسی را که درخواب غفلت باشد می توان متوجه بعضی مسایل کرد وبیداری وآگاهی بخشید اما امان از وقتی که کسی خودش را به خواب بزند چنین شخصی هیچ گاه حاضر به تفکر وخردمندی نیست چون می داند بیداریش منجر به به خطر افتادن بسیاری از موقعیت هایش خواهد شد ومنافع مادی واداری این اشخاص در همین تجاهل نهفته است .تنها راه عزت باقیمانده نایین این است قبل از هرگونه اقدام در حریم آثار تاریخی وبافت قدیم اهمیت این بناها مدنظر کلیه مردم ومسؤولین قرار گیرد.

همای گو مفکن سایه شرف هرگز در آن دیار که طوطی کم از زغن باشد
رسول زمانی نایینی
 

مسجد جامع نائین

مسجد جامع نائین مسجدی به عظمت تاریخ
سبک ساخت این مسجد شبستانی و بسیار شبیه و قابل مقایسه با مسجد تاریخانه دامغان می باشد.

مسجد جامع نائین دارای شاخصه های خاص و ویژه ای بوده که بر اهمیت آن افزوده است .که از آن جمله

 1- گچبریها : گچبریهای بسیار زیبای محراب ، بالای محراب و سه ستون روبروی آن می باشد ، این گچبریها الگوی گچبری ایرانی بوده و تأثیر معماری ایرانی بر هنر اسلام را می توان درگلهای دوازده پر، ستونهای تزئینی و نقوش گیاهی و هنری موجود در آن مشاهده نمود

براساس مقایسات انجام شده گچبریهای موجود مسجدمتعلق به دوران آل بویه بوده و حدوداً هزار سال بدون هیچ دخل و تصرفی هنوز هر بازدیدکننده را به خود جذب می نماید.
در قسمت بالای محراب و در گچبریهای آن دوکتیبه را به خط کوفی مشجری می توان ملاحظه نمودکه آن شامل آیات قرآنی سوره نمل و توبه می باشد .

2- منبر: یکی ازآثار مهم موجود در مسجد جامع نائین وجود منبر چوبی و تزئین شده با هنر منبت و بسیار زیبا در مجاورت محراب می باشد.

در سمت چپ منبر و در قسمت فوقانی آن کتیبه ای وجود دارد که تاریخ منبر متعلق به 711 هجری قمری ساخته شده با نام شاه محمود کرمانی و واقف آن به نام ملک التجار دیده می شود که با این اوصاف ساخت منبر که متعلق به قرن هشتم و حدوداً هفتصد سال قدمت دارد.
ساخت این منبر از تکنیک کام و زبانه و چفت و بست استفاده شده و هیچ گونه میخ فلزی در آن بکار نرفته است البته در دوره های بعدی بستهای فلزی را در بعضی نقاط آن می توان ملاحظه نمود .
3- معماری: سبک ساخت مسجد جامع نائین معروف به سبک شبستانی و ستونه ای بوده و فاقد ایوان و گنبد و به صورت تک مناره می باشد.
شکل کلی بنا شامل صحن یا حیاط در مرکز بوده و ستونها و رواقها در اطراف آن می باشد. از ویژگیهای مهم معماری مسجد می توان به ستونهای متنوع آن با اشکال مختلف استوانه، مربع، چند ضلعی و ... یاد نمود که در سراسر مسجد قابل ملاحظه می باشد .
در بعضی از قسمتهای مسجد نمونه هایی از دیواره های اصلی نیز یافته شده که شامل خشتهای خام با ابعاد38×38×10 می باشد که در دوره های مختلف با کاهگل ، گچ و گل سفید در چند نوبت نمای آن را شکل داده است .

از ویژگیهای مهم معماری مسجد جامع نائین کمر پوشهایی در طرف چپ و راست محراب بوده که در دوره های بعدی به این مسجد الحاق گردیده است .

این الحاقات جهت استفاده بانوان در مراسم و مجالس ساخته شده و تهیه گردیده که از نظر ساخت به صورت مسطح ساخته شده است .
از ویژگیهای مهم معماری مسجد زیر زمین و یا سرداب مسجد بوده که در ساخت آن از تکنیک کنداستفاده شده و تماماً در دل زمین حفرگردیده است .
از دیگر بخشهای معماری مسجد وجود پایاب ووضوخانه بوده که در قدیم از طریق آب قنات تأمین می شده است .
تک مناره مسجد جامع نائین با بیش از 28 متر ارتفاع به صورت هشت ضلعی از دورترین نقاط اطراف شهر قابل مشاهده می باشد .
این مسجد 6 ورودی داشته که یکی از ورودی های اصلی آن دارای تزئینات بسیار زیبائی بوده که متعلق به دوره ایلخانی می باشد .
در شمال مسجد شبستان زیبائی وجود دارد که بادر نظرگرفتن معماری دوره های قبلی در دوره  قاجار با معماری کاملاً متفاوت به این مسجد الحاق و اضافه گردیده است .
این مسجد به شماره 144 در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و سالیانه بیش از هزاران گردشگر داخلی و خارجی از آن بازدید می نمایند.