میرزا محمد خان وزیر

میرزا محمد خان وزیر وزی متخلص به فروغ فرزند میرزا ابولحسن شریف و نواده میرزا زین العابدین از فامیل های بقایی های نایین می باشد که جدش میرزا زین العابدین سالها منشی مخصوص و مستوفی کریم خان زند بود.

میرزا محمد خان در سال 1147در نایین متولد وپس از مدتی سکونت در این شهر برای به دست آوردن شغلی عازم تهران می شود وبا توجه به حسن خط و توانمندی در نویسند گی  در دستگاه آقا محمد خان قاجار مقامی احراز می کند و در تمامی دوران فتحعلی شاه مقامی شایسته داشته و از جمیع اقران برتر بوده وتا وزیر درباری فتحعلی شاه پیشرفت می نماید و در همین زمان پسر ارشد خود میرزا تقی خان را به وزارت اصفهان منصوب می نماید که در آن رژیم میرزا تقی خان به قتل می رسد.

میرزا محمد خان با آنکه از فضلاوشعرا و نویسنده گان کم نظیر بود ولی به گفته دانشمند و محقق بزرگوار آقای محمد گلبن بی گمان از گمنام ترین ودر نتیجه مظلوم ترین ادیب و شاعر و منشی وفقیه در تاریخ ادبیات ایران استکه این امر علل گوناگون دارد از جمله :

1)حجب و کم رویی او چنانکه از لابلای برخی آثارش مشهود است.

2)نابکاری اقران و رقیبان کم مایه اش که آثارش را می ربودنند و با نام خود عرصه می کردند.

3)حسادت همشغلان و دشمنان او

آقای گلبن یک علت ظاهری هم بهموارد فوق اضافه می کند که ان این است که او در شهر فروغ تخلص می کرده است و چون از خطه اصفهان بوده است برخی از محققان و تذکره نویسان(مثل سید احمد دیوان بیکی شیرازی از او به نام فروغ اصفهانی یاد کرده اند حال که قبل از او سراینده گان دیگری به نام فرغ اصفهانی(حدیقه الشعرا)وجود داشته وهم در عصر او یا مدتی متاخر در زمان او مثل میرزا محمد مهدی معروف به فروغ اصفهانی و فرغ الدین اصفهانی و مخصوصاََ میان شخص اخیر و میرزا محمد خان هردو ار خطه اصفهان بوده اند و اطلاعات صحیح هم در مورد میرزا محمد نایینی یا اصلاََوجود نداشته یا اندک بوده است محققان به اشتباح افتاده و آثار میرزا محمد نایینی را به نام میرزا مهدی اصفهانی به قلم آورده اند.

در کتاب سفینه الانشا که مجموعه ای است از منشات میرزا محمد خان و فرزندش میر اسد اله خان جمع آوری و تنظیم کرده است مختصری در باره میرزا محمد خان گفته شده است.

اما ظاهراَ قدیمی ترین جایی که نام میرزا محمد خان وزیر آمده استدر یکی از منشات قائم مقام که بزرگترین استاد سخن در قرون اخیر می باشد ،وی در تعریف یکی از نویسنده گان می گویید)در ترسل به پایه میرزا محمد نایینی می رسد)در کتاب جامع جعفری تالیف محمد جعفرمحمد حسین نایینی متخلص به طرب و معروف به طرب نایینی که در سال 1353شمسی به همت استاد بزرگوارآقای ایرج افشاردر سلسله انتشارات (انجمن آثار ملی) منتشر شده است.

چندین بار از میرزا محمد نام برده است(میرزا جعفر برادر زاده میرزا محمد خان وزیر میباشدنویسنده تاریخ یزدی بوده)در کتاب تاریخ نایین تالیف مرحوم حسین امامی نیز شرح حال او آمده است. محقق عالیقدرآقای گلبندر مورد کتاب سفینه الانشاءمی گوید :این کتاب بدون تردید یکی از معتبر ترین متون ادبی و سرمشقهای بس عالی ترسل در زبان فارسی استو مشتمل بر اطلاعات گوناگون به خصوص تاریخی که در کمتر جائی ثبتو ضبط شده ولذا از منابع عمده واصیل تاریخ دوره قاجار خواهد بود. این کتاب افزون بر مکتوبات و خطبه ها ومتن چند بهان میان دولت ایران با دوال خارجی و وقایع سلطنت فتحعلی شاه را ومحمد شاه و ناصردین شاه و فرمانهای این دو خطاب با افراد مختلف حاوی چند متن عربی از جمله زیارت نامه حضرت امام رضا (ع) است که از نمونه های بدیع عربنویسی به شمار می رود. کار جمع آوری وتنظیم این کتاب در سال 1266آغاز ودر روزپنجشنبه 12ذیقعده1269 به پایان رسیده واین نسخه در کتابخانه مدرسه عالی سبب لار موجود است و گوییا نسخه ای از آن نیز در کتابخانه حضرت آیت ا... مرعشی در قم موجود است و میرزامحمد وزیر علاوه برنویسندهگی شاعری ادیب و ادیبی شاعری بوده که چندین بیتی از اشعار او آورده می شود:

 

شد زمین از عطر آزاری به از خلد برین              شد هوا از باد نوروزی به از مشک تتار

ابر در کهسار وگل در گلستان گویی که هست       آن یکی چو چشم عاشق وآن دگر چون روی یار

از نوایی بلبل اندر بوستان شد مست گل                        و ز سرود قمری اندر باغ نرگس درخمار

 

فروغ تا سال 1267 هجری قمری زنده بوده است.

منیز معروف است که روزی فتحعلی شاه به میرزا محمد دستور داده که چند فرمان بنویسد وپس از ساعتی مطالبه کرد وزیر که هنوز فرصت نوشتن نکرده بود وقتی به حضور شرفیاب شد قدری دورتر از شاه ایستاد و به خواندن فرامین شروع کرد و پس از خواندن چند فرمان،شاه به فراست دریافت کاغد در دست وزیر سفید است وچون از وزیر نوشته را خواست میرزا محمد مجبور شده که راستی را درمیان نهد و عذر نبودن فرصت را عرض کند.

شاه گفت که اگر مانندی تورا بود هر اینه حکم میکردم که گردنت را بزنند افسوس که در تمام منشیان تو یگانه هستی و عهد کن که دیگر دروغ نگویی

مسجد جامع تاریخی محمدیه

مسجد جامع تاریخی محمدیه در محله محمدیه شهر نائین در میدان بالای این محل متعلق به قرون چهارم ویا پنجم هجری است .

این مسجدبه صورت دوایوانه بوده با صحن یا حیاط در مرکز و رواقها دراطراف ساخته شده است.
در قسمت جبهه قبله رواق به صورت عمیق بوده و گنبدی کوچک آجری بر بالای محراب ساخته شده است . در دوسمت اضلاع شمال و جنوب حیاط ، رواقها به صورت دواشکوبه ساخته شده که احتمالا" از قسمتهای بالا جهت استفاده برای خانمها ساخته شده است .
در سمت چپ و درست روبروی ورودی اصلی به صحن راه پله ای قرارداشته که پس از عبور از آن به پایاب قناتی که جهت وضوخانه ساخته شده می رسیم که هنوز پایاب مذکور و قنات آن فعال و مورد استفاده می باشد .
در سمت چپ راهرو اصلی به داخل مسجد ، شبستانی زمستانه که احتمالا" در دوره های بعدی الحاق گردیده ساخته شده و قسمت بالای آن نیز به عنوان مهتابی جهت استفاده در فصول مختلف سال استفاده می شده است .
سردابی زیرزمینی نیز در زیر صحن یا حیاط مسجد وجود داشته که ورودی آن در راهرو اصلی مسجد قراردارد . این زیرزمین به صورت هشت ضلعی و با نماکاری بسیار زیبا ی آجری ساخته شده است و در وسط سنگ مرمر جهت تأمین نور سرداب تهیه شده است .
تزئینات مسجد شامل مقرنس های ایوان روبروی جبهه محراب می باشد .

 

محراب مسجد جامع محمدیه

مسجد جامع محمدیه

مسجد جامع تاریخی محمدیه

روستای مزرعه امام

روستای مزرعه امام از توابع بخش مرکزی شهرستان نائین در استان اصفهان می باشد . این روستا در موقعیت 07/53 درجه شرق جغرافیائی و در 51/32 درجه شمال جغرافیائی و در فاصله حدود یک کیلو متری شرق مرکز شهرستان نائین یعنی شهر نائین واقع گردیده است. این روستا از شمال به محمدیه ، از جنوب به مسیر ترانزیتی شمال به جنوب کشور ، از شرق به صحرای شهداد و دشت کویر و از غرب به شهر نائین محدود می گردد. روستای مزرعه امام در موقعیت هموار و صاف در سطح زمین ایجاد گردیده که همواره با الگو گیری از موقعیت جانمائی و گذری دوران صفویه از گذرهای عریضی با اسلوب متفاوت از موقعیت های روستاها و شهر های مجاور برخوردار بوده که این به عنوان خصوصیات بارز روستا مد نظر است. هسته اولیه روستا همچنان که از شواهد موجود می توان برداشت نمود در اطراف مسیر اصلی قنات روستا و حسینیه تاریخی روستا می توان به عینه مشاهده نمود . قدمت کلی روستا متعلق به دوران صفویه می باشد اما همچنان قسمتی از آن به قبل از دوران مذکور نیز اطلاق می گردد.

یخچال روستای مزرعه امام

روستای مزرعه امام دارای آب و هوائی نسبتا معتدل است و اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول سال کاملا محسوس می باشد ، بارش در این منطقه بسیار کم و تابستان های طولانی دارد. این آب و هوا باعث گردیده که دارای زمستانی سرد و سوزان و تابستانی گرم و سوزان باشد. وجود جنگل طاق در حاشیه ضلع غربی تا جنوبی روستا باعث گردیده که شش ماه اول سال نسبت به روستا و شهر های اطراف چند در جه ای مطلوب تر باشد. همچنین جلوه ای زیبا از جنگل طاق در حاشیه کویری را نشان دهد و این خود باعث گردیده با حفظ این منابع طبیعی توسط اهالی روستا ، سطح قابل توجهی از پوشش گیاهی مراتع اطراف این روستا به این گیاه اختصاص یابد.

و اما با توجه به اقلیم کویری شهرستان نائین وجود قنوات را می توان منشا تداوم زندگی بشر کنونی در کویر دانست. از این مستثنی نیز روستای مزرعه امام بی بهره نمانده است. قنات های این روستا سطح قابل توجهی از اراضی را در زیر کشت خود قرار داده است . وجود چهار قنات کهن به نامهای شهداد ، آب شیرین ، کیخسرو و علی آباد در شمال شرقی روستا همچنان مدنظر بوده که بهشتی سر سبز در حاشیه کویر نمایش می دهد. کشت این منطقه به لحاظ شوری آب بیشتر گندم و جو ، پنبه ، رناس و علو فات حیوانی می باشد. این کشتزارها و قنوات که در فاصله یک کیلو متری روستا واقع گردیده با قدمت زیاد خود و وجود قلعه تاریخی شهداد نشانگر این است که احتمالا هسته اولیه روستا از این مکان صورت پذیرفته است . از دیگر قنوات این روستا می توان به قنات اصلی واقع در داخل روستا اشاره نمود که دارای آب شیرین بوده و مورد استفاده ساکنین روستاهای مجاور نیز بوده است . این قنات به لحاظ فرسودگی های زیاد در بیست سال گذشته از حرکت باز ایستاده بود . اما با همت خیرین و جوانان روستا در مهرماه سال 1388 دوباره آب در مسیر قنات جاری گردیده که این خود باعث رونق مجدد کشاورزی و باغات روستا خواهد گردید.

آثار تاریخی :
وجود آثار تاریخی متعدد در روستای مزرعه امام خود باعث گردیده پیشینیه ای کهن از مردمان این خطه را به نمایش بگذارد. هنرمندان و معماران این مرز و بوم آثار بدیعی را از سنگ و خاک و گل به ارمغان نهاده اند که هنوز نسلهای کنونی از آن بهره می برند . وجود آثار تاریخی متعدد از جمله دو قلعه تاریخی روستا ، حسینیه ، مساجد تاریخی ، سقاخانه و آب انبار ، قنوات و کشتزارها ، همگی دال بر این باورند که روستا دارای موقعیتی خاص در شهرستان نائین بوده است و این اسناد تاریخی فرهنگی روستا همچنان پا بر جا می باشد که به نمونه هائی از آن اشاره می گردد.

قلعه های تاریخی روستای مزرعه امام :

    روستای مزرعه امام به لحاظ قرار گرفتن در شاه راههای جنوب به شمال و غرب به شرق کشور همچنان در دورانهای مختلف حائز اهمیت بوده از این رو قلعه تاریخی شهداد و دو قلعه اصلی روستا (با مساحت تقریبی هر کدام 500 متر ) بنا گردیده اند . وجود این دو قلعه در مرکز روستا از قدیم الایام این روستا را به دو محله مهم تقسیم نموده است این قلعه ها دارای پلان چهار گوش می باشد که در چهار ضلع آن چهار برج به ارتفاع تقریبی هفت متر واقع گردیده است . وجود فرسایش های اقلیمی منطقه و متروکه بودن این بناها باعث گردیده قسمت عمده از مجموعه های داخلی و بیرونی قلعه ها کاملا تخریب گردند.

مهمترین قلعه این روستا که در کنار بناهای تاریخی حسینیه واقع گردیده هنوز در پلان چهار گوش خود باقی مانده است و وجود تزئینات کنگره ای برج و بارو بیرونی هنوز نیز مشاهده می گردد. از خصوصیات اصلی این قلعه که آن را از دیگر قلعه ها متفاوت می سازد وجود تعداد پنج برج در اطراف بنا بوده که دو برج آن در چند سال اخیر تخریب گردیده است . قسمت داخلی قلعه در دو طبقه بنا گردیده و همچنان به جهت جلو گیری از هجوم حملات غارتگران به جان و مال ساکنین مورد استفاده بوده است.
حسینیه مزرعه امام :
حسینیه روستای مزرعه امام متعلق به دوران قاجاریه از بناهای منحصر به فرد این روستا که بر گرفته از معماری حسینیه های تاریخی شهر نائین می باشد. طراحی این مکان تاریخی به گونه ای صورت پذیرفته که با مکانهائی مانند سقاخانه ، مسجد ، قلعه ، قنات و دیگر مکانهای عمومی روستا ارتباط برقرار می کند . این بنای تاریخی از دو قسمت حسینیه داخلی و حسینیه بیرونی تشکیل گردیده است. حسینیه بیرونی به عنوان میدان یا میدانچه در قدیم مرکز سقط اصلی روستا بوده که پیدایش اصلی حسینیه نیز از این مکان نشات گرفته است. حسینیه بیرونی در پلان چهار گوش ، دارای دو صفه بزرگ (شاه نشین ) و صفه های کوچک تر است که دور تا دور حسینیه بیرونی را فرا گرفته اند . حسینیه داخلی در پلان هشت ضلعی بوده و صفه ها دو طبقه هستند که طبقات بالا را غرفه نیز می نامند . گنبد حسینیه مسقف بیشتر به شکل مربع منظمی قرار دارد که در قسمت کاسه گنبد به هشت ضلعی تقسیم می گردد . مصالح اصلی این حسینیه برای تزئینات از آجر استفاده گردیده و در سازه بنا از خشت خام است. اگر چه ساکنین روستا از بافت قدیم به بخش نوساز نقل مکان نموده و عملا بافت قدیم روستا خلوت گردیده اما هنوز حسینیه روستا در ایام مراسمات آئینی و مذهبی سید الشهداء رونق گذشته خود را دارد و به سوگواری می پردازند.
مساجد تاریخی مزرعه امام :
از دیگر آثار تاریخی روستای مزرعه امام به مساجد روستا می توان اشاره نمود که به نوشته مختصری از یکی از مساجد اشاره می نمائیم .
مسجد تاریخی امام رضا (ع) با فاصله کم در مجاورت حسینیه واقع گردیده است . این مسجد تاریخی که بنای اولیه آن در دوران قاجار بنا گردیده است در حال حاضر نیز به عنوان یک مکان تاریخی مذهبی مورد استفاده می باشد . سبک ساخت و ساز این بنا برگرفته از مساجد اولیه به صورت طاق و چشمه می باشد . از قسمتهای اصلی این مسجد می توان به قسمت صفه های اصلی مسجد ، زیرزمین بسیار زیبا و حیاط و ایوانهای بیرونی اشاره نمود در سالهای 87 و 88 این بنای تاریخی توسط اهالی و با کمک خیرین مورد مرمت واقع گردیده که هنوز نیز ادامه دارد.
 

نویسنده:اسماعیل میری

 

نایین از نگاه دیگر

عکسی که مشاهده می فرمایید مربوط به نمای خارجی امامزاده سلطان سید علی (ع) نایین است که حدود 100 سال پیش توسط جرج استیونس سیاح انگلیسی از آن عکس برداشته است .گویا این سیاح انگلیسی در آن زمان می دانسته روزی فرا خواهد رسید که ما آگاهی و کفایت نگهداری حتی یک آجر از این بنای دوره ی صفویه را نداریم و همه با خاک یکسان شده بر باد خواهدرفت بدون اینکه کسی فکر کند نایین که امروز به خاطر فقر اقتصادی و عدم امکانات رفاهی و فقدان مراکز علمی و صنعتی پیشرفته جزو کوچکترین و محروم ترین شهرستان های کشور محسوب می شود در چهار قرن پیش چه معماران کار آمد و خوش ذوقی داشته که توانسته اند در شهری که مسلماً فقیر تر و محروم تر از اکنون بوده و همه منازل به صورت اتاق های محقر و چند خانه وار در یک منزل زندگی می کرده اند بنایی به این ارتفاع با آجر خالص ساخته شود اما از طرفی گویای این واقعیت است که متولیان امور این قصبه کم جمعیت و کوچک در آن زمان چه اهمیت و برجستگی در فرهنگ مردم می دیدند که دست به احداث این سردر معتبر برای امامزاده زده اند .اگر عظمت ائمه اطهار محرک این اثر بوده امامزادگان اولی تر و مهمتر هم در شهرستان های مختلف وجود دارد که خیلی از آنها بنایی به این قدمت ندارند که گنبد کاشی و رواق و گچبری و ستون های آنچنانی و سردری از آجر خالص درآن زمان برایشان ساخته شود و اگر فهم و شعور مردمان و متولیان آن زمان باعث بوده متحیرم اکنون چرا تفکر و اندیشه ما در حفظ آثار تاریخی این گونه سیر قهقرایی طی کرده است ای کاش جامعه شناس قهاری که در علم روانشناسی نیز متبحر باشد پیدا می شدو ما را از این تعجب کشنده و اعصاب شکن نجات می داد و به ما می فهماند که چه خفت وننگی در آثار تاریخی وجود دارد که اینگونه خصمانه بدون هیچ گونه مشورتی با کارشناسان میراث فرهنگی فقط با پشتوانه معجزه آسای پول و قدرت و با سوء استفاده از بیخبری عوام به تخریب آثار باستانی دست می زنیم .شاید بعضی تصور کنند که مراد و منظور نگارنده عدم پیشرفت ونوسازی و ترقی است و همه چیز ما بایدبه همان صورت قدیم حفظ شود در حالی که اصلاً چنین نیست چه مدینه فاضله ای محبوب تر از شهرستانی که زادگاه آبا و اجدادی ما بوده و پیشرفت همه جانبه آن باعث رشک و غبطه دیگر شهرستان ها باشد اصلاًیک تقاضای غیر طبیعی و ادعایی غیر ممکن است که به اصطلاح دست به سیاه و سفید نزنند و در طول زمان همه چیز به همان حالت اولیه نگه داشته شود مسلماً هیچ وقت و هیچ کس چنین تقاضایی را نخواهد داشت و مطرح نخواهد کرد چون مخالف با سیر طبیعی این جهان است .آنچه منظور نظر است حفظ بناهای تاریخی به شیوه نوین و با اجرای نقشه های منطبق با اصول میراث فرهنگی است .بدون هیچ گونه تعارف و چابلوسی بگویم ،تضعیف و تخریب یک اثر تاریخی شهر یدون اجازه میراث فرهنگی و بدون در نظر گرفتن اهمیت و اعتبار پیشینه تاریخی ان اهانت به فهم و شعور و عقل و کفایت همه مردمان شهر می باشد چرا که هر مهمان عادی یا پژوهشگرو محقق غیر بومی که از این خرابکاری های تأسف بار آگاه شود و در مراجعات مکرر خود به بناها متوجه این روش های زیان بار شود قضاوت کلی در باره همه مردمان آن شهر می کند و معتقد می شود که وقتی کسی نسبت به اعمال ناهنجار و خراب کردن بنا های تاریخی هیچ صدای اعتراضی از مردم نخواهد شنید مسلماً نسبت به اعمال خود دقت نظر و دور اندیشی نخواهد داشت و فکر خواهد کرد که همه مردم این شهر بی فرهنگ و بی اطلاع از اهمیت آثار تاریخی خود هستند چرا که اگر اطلاع و آگاهی داشتند فشار افکار عمومی و اعتراض مردم مانع از بین رفتن آثار باستانی می گردید .از طرفی سکوت مردم ومسؤولین در آن شهر بهترین بستر برای انواع خلافکاری ها و سرقت ها خواهد شد .به سرقت رفتن سنگ نوشته های عتیقه و خراب شدن بناهای تاریخی را در این چند سال اخیر با گذشته مقایسه کنید تا متوجه شویدمنظورم چیست.اگرسرقت ها توسط مردمان این شهر انجام گرفته وا اسفا به حال این شهر و اگر از مردمان غیر بومی صورت پذیرفته نتیجه و عکس العمل همین سکوت و بی اطلاعی زیان بار است چراکه می دانند هیچ صدای اعتراضی نخواهند شنید و مردم نمی دانند در این شهر چه می گذرد و هیچ گونه باز خواستی در این قبال وجود نخواهد داشت مطمئن باشید اهمیت و اعتباری که دیگر شهرستان ها برای نایین قائل هستد به برکت رجال پاکدامن و نامور و عظمت آثار باستانی است .امروز که دیگر از آن فرزانگان جز نام و یادی باقی نمانده لااقل لیاقت نگهداری آثار تاریخی خود را داشته باشیم نایین در دوره های مختلف تاریخی افراد ارزنده و یادگار های برجسته ای دارد از قبل از اسلام گرفته بنایی مثل نارنج قلعه تا دوران قاجار بنایی مانند خانه تاریخی فاطمی مشهود است اما گاهی اوقات فکر می کنم آیندگان ما به چه اثر هنری از دورانی که ما در آن هستیم افتخار خواهندکرد؟! ودر آینده چه اثرشگفت انگیزی از ما باقی خواهند ماند جز خراب کردن آثار تاریخی و بی تفاوتی در نگهداری میراث نیاکان.وقتی توریست های خارجی و مهمانان ایرانی که از کشور های پیشرفته وشهرهای بزرگ مانند تهران به نایین وارد می شوند و از کنار عظیم ترین مراکز علمی وفرهنگی وبرجسته ترین اساتید وپژوهشگران برخاسته اند وبه این شهر آمده اندمسلماً انواع واقسام پاساژ ها ومغازه های لوکس ومدرن وساختمان های آسمان خراش رادیده اند ونیازی به بازبینی ماکت های ساخته شده از روی مدل ساختمان های خود توسط ما را ندارند .بنابراین آنچه آنها را به این شهر می کشاند دیدن همین خشت وگل ها وآثار باستانی وتاریخی است وگرنه چه چیز دلخوش کننده ای در این شهر وجود دارد که بتواند یک توریست خارجی یا شهروند ایرانی را اقناع روحی کند یا تفریحی خستگی زدا وتنوعی فرح افزا برایش فراهم کند ؟!؟متأسفانه کسی را که درخواب غفلت باشد می توان متوجه بعضی مسایل کرد وبیداری وآگاهی بخشید اما امان از وقتی که کسی خودش را به خواب بزند چنین شخصی هیچ گاه حاضر به تفکر وخردمندی نیست چون می داند بیداریش منجر به به خطر افتادن بسیاری از موقعیت هایش خواهد شد ومنافع مادی واداری این اشخاص در همین تجاهل نهفته است .تنها راه عزت باقیمانده نایین این است قبل از هرگونه اقدام در حریم آثار تاریخی وبافت قدیم اهمیت این بناها مدنظر کلیه مردم ومسؤولین قرار گیرد.

همای گو مفکن سایه شرف هرگز در آن دیار که طوطی کم از زغن باشد
رسول زمانی نایینی
 

حاج سید سعید طباطبایی

کسانی که به مشهد مقدس مشرف شده اند داخل مسجد گوهرشاد وجنب منبر بسیار زیبایی که به سبک وسیاق منبر مسجد جامع نایین که سازنده هر دو منبر شاه محمود کرمانی ساخته شده است لوحی فلزی مشاهده خواهند کرد که وقف نامه حاج سید سعید طباطبایی نایینی می باشد سالیان قبل به گفته سالخوردگان اصل وقف نامه خطی در همین مکان کنار منبر موجود بوده که اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود.در پیشرفت فکری وروشن بینی رجال نایین همین نکته کافی است که نه تنهاامور سیاسی وعلمی کشور به دست این فرزانگان اداره می شده بلکه تأسیس مراکز آموزشی نیز از دست آورد های حیات رجال نایین می باشد.شهراصفهان با این همه وسعت و آبادانی ومعروفیت باز هم از نظر پیشرفت علمی وتأسیس مدارس جدید به سبک مدارس اروپایی مدیون بزرگ مردی نایینی است که نامش در تاریخ فرهنگ اصفهان جاودانه است .حاج سید سعید طباطبایی نایینی فرزند سید نصرا.. طباطبایی نایینی در سال 1255شمسی در نایین به دنیا آمد واز دوران کودکی چون در خانواده ای فاضل به دنیا آمده بود در کنار پرورش خانوادگی از محضر علمای نایین درک فیض نموده در اوان جوانی با برادرش میرزا جعفر به اصفهان رفت ونزدیک به 53 سال از عمر خود را در اصفهان گذراند وسپس رهسپار مشهد شد وتا آخر عمر یعنی تا سال 1337شمسی در مشهد ساکن بود از نکات مهم علمی وفرهنگی زندگی حاج سیدسعید طباطبایی مسافرت وی به عتبات عالیات ودرک محضر آیت ا...نایینی وکسب فیض علمی وغنای فکری وروحی از ایشان بوده که نتیجه آن تصمیم در ارتقای فکر وفهم ودانش اطفال ایران بود که با الطبع سعادت وسلامت جامعه را درپی خواهد داشت لذا پس از بازگشت به ایران در اصفهان مدرسه گلبهار را تأسیس نمود که اولین مدرسه به سبک مدارس جدید در استان اصفهان می باشد مرحوم طباطبایی در قسمتی از نظام نامه تا سیس مدرسه گلبهار که از دستاورد های علمی و حیاتی ایشان می باشد به طرح دید گاه های بسیار ارزشمندی می پردازد که برای نشان دادن اوج اهمیت آن قسمتی از آن عینا درج می شود .

« اجتماعات بشر برای پایداری و برقراری ناگزیر از روحی است که بدون آن زیست ننماید و بر فرض بقا چون جسد بی روحی باشد که حرارت دهر بلکه تبدیلات عناصر آنها را نیست و نابود سازد ملتی که به فلسفه اجتماعات پی نبرده و معارفش ارتقا نیافته درختی را ماند بی ریشه که خفیف ترین نسیمی آن را از زمین بر کند و شاخه هایش را به اطراف پراکنده سازد مدنیت هر قوم متفرع بر اخلاق افراد است تا زمانی که صفات رذیله و عادات ناپسندیده در افراد ملت نفوذ ننموده و در قلوب ایشان جایگیر نگشته باشد قومیت آنها محفوظ و مستحکم ماند ولی به محض آنکه خصلت های نیکوی آن مدینه به در رود و اهالی آن را وداع گوید طوفان های نفاق و شقاق از افق ذلت آن ملت وزیدن کند آشیان ها خراب و آبادی ها را ویران کند چندی نگذرد که از آن ملت نام و نشان باقی نماند بلی یگانه حافظ مدنیت و ملیت هر قوم معارف ایشان است که می تواند استقلال ملل مختلفه را در سایه رأ یت خود نگهداری کند و با وجود اختلاف عادات و رسوم و مناسبات آنها را نگاهبان باشد پس بزرگترین خدمت به عالم بشریت ، تمدن و وطن خدمت در راه معارف است که بدین وسیله می توان راه مقصود را به دست آورد .»

مرحوم طباطبایی با این شیوه و طرز تفکر اقدام به تأسیس مدرسه گلبهار در اصفهان نمود و در سال 1291 شمسی به مدیریت مرحوم حاج سید ضیاء الدین جناب تأسیس چنان مدرسه ای که به شیوه ی مدارس مدرن اداره می شد گامی مهم به شمار می آید آن هم در روزگاری که جهل و فقر و بی سوادی و عدم امکانات بهداشتی و معیشتی و علمی بیداد می کرد با فقدان کتاب و معلم و از همه مهمتر عدم آگاهی مردم نسبت به ارزش و اهمیت علم و دانش این اقدام قابل تحسین و ستایش می باشد .
دلسوزی و دور اندیشی حاج سید سعید طباطبایی پس از تأسیس مدرسه باعث شد که برای سهولت دسترسی طالبان علم و دانش و کودکان و نوباوگان به وسایل و ادوات تعلیم و تربیت اقدام به تأسیس چاپخانه گلبهار نمود و خود به تألیف کتاب های مهم درسی همت گماشت و در چاپخانه ای که تأسیس کرده بود به چاپ می رساند و در مدرسه ای که تأسیس کرده بود تدریس می کرد .تأسیس مدرسه و چاپخانه گلبهار تنها اقدام فرهنگی مرحوم طباطبایی نبوده است این بزرگ مرد در راه برگزیده خود به حدی شایق وکوشا بود که وسعت وکثرت دانش آموزان باعث افزایش شعباتی بر مدرسه گلبهار شد.ودر اندک زمانی بیش از 3000دانش آموز در مدرسه گلبهار تربیت شدند وعلاوه بر شعبات مدرسه گلبهار مؤسس وبانی واحیاء مدارس ذیل در اصفهان گردید.
1-مدرسه نوریه:سال تأسیس 1287شمسی با مدیریت حاج سید سعید طباطبایی وهمت شیخ ابراهیم دری نزدیک دروازه حسن آباد
2-مدرسه ترقی:سال تأسیس1288شمسی در محل منزل معین الشریعه مقابل درب امامزاده احمد اصفهان
3-مدرسه گلبهار:سال تأسیس1291شمسی به مدیریت مرحوم ضیاءالدین جناب در محله گلبهار که بیان شد
4-مدرسه باقریه:در سال1288شمسی به مدیریت سید هاشم عدنانی احیاء وجزءشعبات گلبهار گردید(مدرسه فوق به همت حاج میرزا باقر مشیرالملک نایینی تأسیس شد)
5-مدرس اناث گلبهار در سال 1294شمسی جهت تعلیم وتربیت دختران وبه مدیریت بی بی خانم جناب تأسیس شد.
6- مدرسه بلدیه در سال 1294 که تحت نظامت میرزا حسن خان بود شعبه گلبهار در محله چهارسوق گردید.
7- مدرسه احمدیه در سال 1296 در محله مسجد شاه با مدیریت حاج سید سعید افتتاح و به نام شعبه گلبهار موسوم وبه فعالیت خود ادامه داد.
8-مدرسه شهشهانی در سال 1296در نزدیکی محله شهشهان با مدیریت آمیرزا عباس نحوی جزء شعبات گلبهار گردید.
این فقط فهرست مدارس اصفهان بود که به دست حاج سید سعید طباطبایی تأسیس شده است از دیگر اقدامات ارزشمند ایشان تأسیس اکابر مجانی است که تحت حمایت شرکت علمیه گلبهار تأسیس گردیده است .گذشته از مراکز آموزشی مرحوم طباطبایی قرائت خانه ای با همت مرحوم جناب در سال 1293 به صورت مجانی تأسیس کرد همچنین چاپخانه گلبهار بسیاری از کتاب های ارزشمند علمی را به صورت سنگی چاپ کرده است.ایشان پس از مهاجرت به مشهد نیز در کنار آستان مقدس امام رضا(ع)کتابخانه مسجدگوهرشاد را تأسیس کرد ومجموعه نفیس کتابخانه شخصی خودرا که بالغ بر5000جلد کتاب خطی وچاپی بود بر آن وقف کرد تاعلاقه مندان علم ودانش از آن بهره مند شوند .حاج سید سعید طباطبایی پس از عمری تلاش در راه نشر معارف در سن 72 سالگی در دیماه 1337شمسی وفات یافت.ودر پایین کتابخانه مسجد گوهرشاد به خاک سپرده شد.اگر از مراتب وطن دوستی وفضیلت وخیرخواهی حاج سیدسعید طباطبایی گفته شد شگفت نیست چراکه پرورش یافته دامان مادری خیرخواه ودور اندیش ودلسوز بود.ونمونه اثر خیر این بانوی فرزانه آب انباری است که در فاصله بین دروازه چهل دختران ودروازه پنجاهه جنب مجتمع مسکونی ثامن الحجج به نام این بانوی نیکوکار (آب انبار سلطان)بنا نهاده شده است.
مأخذ:این مقاله در مورد تأسیس مدارس مقاله آقای محمود حسن نژاد مدیر موزه آموزش وپرورش اصفهان مندرج در مجله پیام فرهنگستان سال هفتم پیش شماره 23تابستان 1389 می باشد.

برگرفته از روزنامه اصفهان امروز ویژه نایین

رسول زمانی نایینی