روستای مزرعه امام

روستای مزرعه امام از توابع بخش مرکزی شهرستان نائین در استان اصفهان می باشد . این روستا در موقعیت 07/53 درجه شرق جغرافیائی و در 51/32 درجه شمال جغرافیائی و در فاصله حدود یک کیلو متری شرق مرکز شهرستان نائین یعنی شهر نائین واقع گردیده است. این روستا از شمال به محمدیه ، از جنوب به مسیر ترانزیتی شمال به جنوب کشور ، از شرق به صحرای شهداد و دشت کویر و از غرب به شهر نائین محدود می گردد. روستای مزرعه امام در موقعیت هموار و صاف در سطح زمین ایجاد گردیده که همواره با الگو گیری از موقعیت جانمائی و گذری دوران صفویه از گذرهای عریضی با اسلوب متفاوت از موقعیت های روستاها و شهر های مجاور برخوردار بوده که این به عنوان خصوصیات بارز روستا مد نظر است. هسته اولیه روستا همچنان که از شواهد موجود می توان برداشت نمود در اطراف مسیر اصلی قنات روستا و حسینیه تاریخی روستا می توان به عینه مشاهده نمود . قدمت کلی روستا متعلق به دوران صفویه می باشد اما همچنان قسمتی از آن به قبل از دوران مذکور نیز اطلاق می گردد.

یخچال روستای مزرعه امام

روستای مزرعه امام دارای آب و هوائی نسبتا معتدل است و اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول سال کاملا محسوس می باشد ، بارش در این منطقه بسیار کم و تابستان های طولانی دارد. این آب و هوا باعث گردیده که دارای زمستانی سرد و سوزان و تابستانی گرم و سوزان باشد. وجود جنگل طاق در حاشیه ضلع غربی تا جنوبی روستا باعث گردیده که شش ماه اول سال نسبت به روستا و شهر های اطراف چند در جه ای مطلوب تر باشد. همچنین جلوه ای زیبا از جنگل طاق در حاشیه کویری را نشان دهد و این خود باعث گردیده با حفظ این منابع طبیعی توسط اهالی روستا ، سطح قابل توجهی از پوشش گیاهی مراتع اطراف این روستا به این گیاه اختصاص یابد.

و اما با توجه به اقلیم کویری شهرستان نائین وجود قنوات را می توان منشا تداوم زندگی بشر کنونی در کویر دانست. از این مستثنی نیز روستای مزرعه امام بی بهره نمانده است. قنات های این روستا سطح قابل توجهی از اراضی را در زیر کشت خود قرار داده است . وجود چهار قنات کهن به نامهای شهداد ، آب شیرین ، کیخسرو و علی آباد در شمال شرقی روستا همچنان مدنظر بوده که بهشتی سر سبز در حاشیه کویر نمایش می دهد. کشت این منطقه به لحاظ شوری آب بیشتر گندم و جو ، پنبه ، رناس و علو فات حیوانی می باشد. این کشتزارها و قنوات که در فاصله یک کیلو متری روستا واقع گردیده با قدمت زیاد خود و وجود قلعه تاریخی شهداد نشانگر این است که احتمالا هسته اولیه روستا از این مکان صورت پذیرفته است . از دیگر قنوات این روستا می توان به قنات اصلی واقع در داخل روستا اشاره نمود که دارای آب شیرین بوده و مورد استفاده ساکنین روستاهای مجاور نیز بوده است . این قنات به لحاظ فرسودگی های زیاد در بیست سال گذشته از حرکت باز ایستاده بود . اما با همت خیرین و جوانان روستا در مهرماه سال 1388 دوباره آب در مسیر قنات جاری گردیده که این خود باعث رونق مجدد کشاورزی و باغات روستا خواهد گردید.

آثار تاریخی :
وجود آثار تاریخی متعدد در روستای مزرعه امام خود باعث گردیده پیشینیه ای کهن از مردمان این خطه را به نمایش بگذارد. هنرمندان و معماران این مرز و بوم آثار بدیعی را از سنگ و خاک و گل به ارمغان نهاده اند که هنوز نسلهای کنونی از آن بهره می برند . وجود آثار تاریخی متعدد از جمله دو قلعه تاریخی روستا ، حسینیه ، مساجد تاریخی ، سقاخانه و آب انبار ، قنوات و کشتزارها ، همگی دال بر این باورند که روستا دارای موقعیتی خاص در شهرستان نائین بوده است و این اسناد تاریخی فرهنگی روستا همچنان پا بر جا می باشد که به نمونه هائی از آن اشاره می گردد.

قلعه های تاریخی روستای مزرعه امام :

    روستای مزرعه امام به لحاظ قرار گرفتن در شاه راههای جنوب به شمال و غرب به شرق کشور همچنان در دورانهای مختلف حائز اهمیت بوده از این رو قلعه تاریخی شهداد و دو قلعه اصلی روستا (با مساحت تقریبی هر کدام 500 متر ) بنا گردیده اند . وجود این دو قلعه در مرکز روستا از قدیم الایام این روستا را به دو محله مهم تقسیم نموده است این قلعه ها دارای پلان چهار گوش می باشد که در چهار ضلع آن چهار برج به ارتفاع تقریبی هفت متر واقع گردیده است . وجود فرسایش های اقلیمی منطقه و متروکه بودن این بناها باعث گردیده قسمت عمده از مجموعه های داخلی و بیرونی قلعه ها کاملا تخریب گردند.

مهمترین قلعه این روستا که در کنار بناهای تاریخی حسینیه واقع گردیده هنوز در پلان چهار گوش خود باقی مانده است و وجود تزئینات کنگره ای برج و بارو بیرونی هنوز نیز مشاهده می گردد. از خصوصیات اصلی این قلعه که آن را از دیگر قلعه ها متفاوت می سازد وجود تعداد پنج برج در اطراف بنا بوده که دو برج آن در چند سال اخیر تخریب گردیده است . قسمت داخلی قلعه در دو طبقه بنا گردیده و همچنان به جهت جلو گیری از هجوم حملات غارتگران به جان و مال ساکنین مورد استفاده بوده است.
حسینیه مزرعه امام :
حسینیه روستای مزرعه امام متعلق به دوران قاجاریه از بناهای منحصر به فرد این روستا که بر گرفته از معماری حسینیه های تاریخی شهر نائین می باشد. طراحی این مکان تاریخی به گونه ای صورت پذیرفته که با مکانهائی مانند سقاخانه ، مسجد ، قلعه ، قنات و دیگر مکانهای عمومی روستا ارتباط برقرار می کند . این بنای تاریخی از دو قسمت حسینیه داخلی و حسینیه بیرونی تشکیل گردیده است. حسینیه بیرونی به عنوان میدان یا میدانچه در قدیم مرکز سقط اصلی روستا بوده که پیدایش اصلی حسینیه نیز از این مکان نشات گرفته است. حسینیه بیرونی در پلان چهار گوش ، دارای دو صفه بزرگ (شاه نشین ) و صفه های کوچک تر است که دور تا دور حسینیه بیرونی را فرا گرفته اند . حسینیه داخلی در پلان هشت ضلعی بوده و صفه ها دو طبقه هستند که طبقات بالا را غرفه نیز می نامند . گنبد حسینیه مسقف بیشتر به شکل مربع منظمی قرار دارد که در قسمت کاسه گنبد به هشت ضلعی تقسیم می گردد . مصالح اصلی این حسینیه برای تزئینات از آجر استفاده گردیده و در سازه بنا از خشت خام است. اگر چه ساکنین روستا از بافت قدیم به بخش نوساز نقل مکان نموده و عملا بافت قدیم روستا خلوت گردیده اما هنوز حسینیه روستا در ایام مراسمات آئینی و مذهبی سید الشهداء رونق گذشته خود را دارد و به سوگواری می پردازند.
مساجد تاریخی مزرعه امام :
از دیگر آثار تاریخی روستای مزرعه امام به مساجد روستا می توان اشاره نمود که به نوشته مختصری از یکی از مساجد اشاره می نمائیم .
مسجد تاریخی امام رضا (ع) با فاصله کم در مجاورت حسینیه واقع گردیده است . این مسجد تاریخی که بنای اولیه آن در دوران قاجار بنا گردیده است در حال حاضر نیز به عنوان یک مکان تاریخی مذهبی مورد استفاده می باشد . سبک ساخت و ساز این بنا برگرفته از مساجد اولیه به صورت طاق و چشمه می باشد . از قسمتهای اصلی این مسجد می توان به قسمت صفه های اصلی مسجد ، زیرزمین بسیار زیبا و حیاط و ایوانهای بیرونی اشاره نمود در سالهای 87 و 88 این بنای تاریخی توسط اهالی و با کمک خیرین مورد مرمت واقع گردیده که هنوز نیز ادامه دارد.
 

نویسنده:اسماعیل میری

 

خانه تاریخی پیر نیا

خانه تاریخی پیرنیا به عنوان یکی از مهمترین مساکن سنتی شهر نائین الگوی مهم معماری و هنری خانه های تاریخی منطقه و کویر مرکزی ایران محسوب می گردد.این خانه متعلق به دوران صفویه بوده و از اجزاء مختلفی از جمله ورودی ، دالانهای متعدد ، هشتی ، غلامگردش، ایوان شاه نشین ، اتاق نشیمن ، گودال باغچه ، باغ و بخشهای مختلف دیگر تشکیل شده است.این بنا از مجموعه خانه های متعددی تشکیل می شده که هرکدام با کاربردی متفاوت و مخصوص ساخته شده است .

ازجمله اندرونی ، بیرونی ، حیاط خلوت و ... این خانه به عنوان خانه حاکم نائین بوده و در ابتدا شخصی به نام قاصی نور الهدی در این خانه زندگی می کرده و در دوره قاجار به خاندان پیرنیا رسیده و شخصی به نام میرزا احمد خان پیرنیا حاکم نائین در این خانه زندگی می نموده است .

مهمترین ویژگی هنری خانه تاریخی پیرنیا وجود نقاشیهای دیواری و گچبری های بسیار زیبای آن که در ایوان شاه نشین ، اتاق تشریفات و اتاق مخصوص حاکم بوده می توان یاد نمود .

این گچبریها در قسمت فوقانی بخشهای ذکر شده را شامل گردیده که در آن کتیبه هائی با اشعار مختلف عظمت معماری و هنر را نشان می دهد.

این گچبریها شامل قابهای متعددی بوده و داستانهای هفت پیکر نظامی شامل: داستانهای خسرو و شیرین ، یوسف و زلیخا ، صحنه های شکارگاه ، داستانهای عاشقانه و خیالی را به نمایش گذاشته است .

ترکیب تزئینات معماری و گچبریها و نقاشیها، زیبائی زایدالوصفی را به تصویر کشیده است

از دیگر تزئینات این بنا می توان به تزئینات معماری کاربندی ها ، یزدی بندی ها ،رسمی بندی ها اشاره نمود.

درنقاشیهای موجود درقسمتهای مختلف این بنا نقوش گیاهی، هندسی ، گل و مرغ ، اژدها و حیوانات مختلف زیبائی آن را دو چندان نموده است .

یکی از بخشهای مهم این بنا ، وجود فضای گودال باغچه در مرکز حیاط بوده که به عنوان تابستان نشین خانه و به جهت دسترسی به آب قنات حفر گردیده است .

این خانه در سال 1349 توسط فرهنگ و هنر خریداری و پس از انجام مرمتهای مورد نیاز بنا در سال اسفند 1373 به موزه مردم شناسی کویر نائین تبدیل گردید که درآن مردم از طریق اشیاء ، لوازم ، وسایلی که در جای جای فضاهای خانه ، ویترینها قرارگرفته با فرهنگ مردمان کویر و حاشیه کویر آشنا می گردند و شامل نمایش زندگی کویری ، وسایل کشاورزی ، ادوات و وسایل نظامی ، پوشاک ، صنایع و حِرَف دستی و هنرهای سنتی ، آداب و رسوم و اعتقادات مردمان بومی منطقه آشنا می شوند.

بنای تاریخی پیرنیا با توجه به ویژگی و اهمیت آن به عنوان مهمترین خانه تاریخی شهر نایین و همچنین وجود موزه مردم شناسی کویر نایین در آن یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری برای گردشگران محسوب گردیده و سالانه بیش از 50 هزار گردشگر خارجی و داخلی از آن بازدید می نمایند .در نوروز سال جدید نیز این بنای تاریخی به صورت کامل در خدمت گردشگران با برنامه های ویژه و ایجاد نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی در مجاورت آن در خدمت مهمانان می باشد